Muhtar Ali Osman Basma: "Atatürk ve Ailesi"

Mustafa Kemal Atatürk, 1881 yılında Selanik’te dünyaya geldi. Babası o sırada kereste ticareti yapan Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır. Baba tarafından dedesi, Kızıl Hafız Ahmet Efendi; anne tarafından dedesi ise, Sofuzâde Feyzullah Efendi’dir. Mustafa Kemal’in hem baba hem de anne tarafından soyu Rumeli’nin fethinden sonra buraların Türkleştirilmesi için Anadolu’dan göç ettirilerek iskân edilen Yörük ailesinden gelmektedir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün baba tarafından ataları, Karaman’dan gelerek Manastır Vilayetinin Debre-i Balâ Sancağına bağlı Kocacık’a yerleşmişlerdir. Aile sonradan 1830’larda Selanik’e göç etmiştir. Dedesi Ahmet ve dedesinin kardeşi Hafız Mehmet Emin’in taşıdığı “Kızıl” lakabı ve yerleştikleri nahiyenin adı olan Kocacık’ın da gösterdiği üzere, Mustafa Kemal’in baba tarafından soyu, Anadolu’nun da Türkleşmesinde önemli roller oynayan Kızıl-Oğuz yahut Kocacık Yörüklerine/Türkmenlerine dayanmaktadır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün anne tarafından ataları da Konya/Karaman’dan gelerek Selanik ile Manastır’ın arasında bulunan Vodina Sancağına bağlı Sarıgöl de denilen Kayalar Nahiyesine yerleştiler. Aile, sonradan, Selanik yakınlarında bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Lankaza’ya yerleşmiştir. Dedesi Feyzullah Efendi’nin taşıdığı “Sofuzâde” lakabının, yerleştikleri Sarıgöl bölgesindeki yer adlarından ve ailenin hatıralarından yola çıkıldığında, Atatürk’ün anne soyu Konya/Karaman’dan Rumeli’ye gelen ve bundan dolayı da Konyarlar olarak Rumeli’de anılan Yörüklere dayandığı anlaşılmaktadır. Zübeyde Hanım, 1857’de Ali Rıza Efendi 1839’da dünyaya gelmiştir. Zübeyde Hanım ile Ali Rıza Efendi 1870 yılında evlendiler. Bu evlilikten altı çocukları olmuştur:

Fatma (1871-1875)

Ahmet (1874-1883)

Ömer (1875-1883)

Mustafa (Kemal Atatürk) (1881-1938)

Makbule (Boysan, Atadan) (1885-1956)

Naciye (1889-1901)

Bu çocuklardan Fatma dört, Ahmet dokuz, Ömer sekiz yaşında, o yıllar Rumeli’yi kasıp kavuran salgın kuşpalazı (difteri) hastalığından daha çocukken ölmüşlerdir. En küçükleri Naciye, Mustafa Kemal’in Harp Okulu’nu bitirdiği sene, on iki yaşında iken hayata gözlerini yummuştur. Ailede çocuklardan en uzun yaşayan Makbule Hanım olmuştur.

Babası Ali Rıza Efendi’nin hastalanarak 1893 tarihinde vefat etmesiyle Zübeyde Hanım üç çocuğu ile bir süre Selanik yakınlarındaki Rapla Çiftliği’nde kardeşi Hüseyin Efendi’nin yanına yerleşti. Çiftlik hayatı nedeniyle küçük Mustafa’nın öğrenimi ister istemez bir süre aksamıştı. Abisine daha fazla yük olmak istemeyen Zübeyde, ikinci evliliğini Selanik Gümrükler Başmüdürü Ragıp Bey ile yaptı. Ragıp'ın da önceki evliliğinden dört çocuğu vardı. Bu evlilik, babasının hatırasına saygı gösterilmediğini düşünen Mustafa Kemal'i kızdırdı. Dayısı olan Hüseyin Efendi’nin evini terk ederek Selanik’teki Emine halasının yanına yerleşti ve eğitimine bıraktığı yerden devam etti.

Zübeyde Hanım Balkan Savaşı’ndan sonra Ragıp Bey’den ayrıldı ve artık Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selanik’i terk ederek kızı Makbule ile birlikte İstanbul’a göç etti.1919’da Anadolu'ya çıktığından beri görmediği ve üstelik Osmanlı Padişahı tarafından hakkında ölüm emri verildiğini öğrendiği oğlu Mustafa Kemal ile ancak 14 Haziran 1922’de Adapazarı’nda tekrar buluşan Zübeyde Hanım, oğlunun yanına Ankara’ya yerleşti. Şehrin sert iklim koşulları sağlığını olumsuz etkileyince tedavi amacıyla İzmir’e gitti. 14 Ocak 1923 günü 66 yaşında hayatını kaybetti. İzmir’in Karşıyaka ilçesine defnedildi

Mustafa Kemal genç yaşta Selma Hanım ile Rumeli’deki askerî öğrencilik senelerinde nişanlanmıştı. Genç yaşında vefat eden Selma Hanım hakkında isminden başka bir şey bilinmiyor. Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara yıllarında hayatına dahil olan ilk kadın Fikriye Hanım oldu. Fikriye Hanım Zübeyde Hanım’ın ikinci eşinin yeğeniydi. Sağlık sorunları nedeniyle Almanya tedavi için giden Fikriye Hanım içindeki Mustafa Kemal hasretine dayanamayarak bir gün ansızın Ankara’ya geldi. Fakat Mustafa Kemal Paşa 1923 yılında sessiz sedasız Muammer Bey Köşkünde Latife Hanım ile dünya evine girdi.

Köşke gelen Fikriye Hanım, Paşa ile görüştürülmeyeceğini anlayınca Çankaya Köşkü’nden çıkarken elindeki tabanca ile kalbini nişanlayarak intihar etti. Bu trajedi zaten evlilikleri büyük bir sallantıda olan Mustafa Kemal ve Latife Hanım’ın arasına bir bomba gibi düştü. Mustafa Kemal Atatürk bu trajedi ve Latife Hanım ile yaşadığı sorunlardan sonra boşanmıştır. Atatürk'ün "hataydı" dediği evliliği böylece son bulmuştur. Latife Hanım sonraları Mustafa Kemal ile tekrar barışma teşebbüsünde bulunmuşsa da Atatürk, Latife Hanım ile barışmaya yanaşmamıştır. Latife Hanım da Mustafa Kemal Atatürk gibi bir daha evlenmemiş ve 1975 yılında; Mustafa Kemal Atatürk ise 1938 yılında vefat etmiştir.